E-Okul Öğrenci

İrtikap sözlükte kötü bir iş yapma, kötülük etme, günah işleme manasına gelirken hukuk terminolojisinde kamu görevlisinin kamu görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya başkasına yarar sağlamaya veya vaat etmeye bir kimseyi icbar ya da icrai veya ihmali davranışlarla ikna etmesi olarak tanımlanmaktadır.

TCK hem icbar suretiyle hem de ikna suretiyle irtikabı düzenlemiştir. İcbarda kişinin iradesi zorlama ile sakatlanırken iknada ise kamu görevlisinin hileli davranışları ile sakatlanmaktadır.

TCK 250/1'de icbar suretiyle irtikaba yer verilmiştir. İcbar bir kişinin iradesini etkileyerek yapmak istediğinden başka bir hareketi yapmasına sebep olacak biçimde manevi zor kullanmak demektir. Örneğin doktorun ameliyattan önce ameliyatın daha iyi geçmesi için vatandaştan bıçak parası istemesi, polisin gözaltına aldığı kişiyi gözaltını sürüncemede bırakacağını söyleyerek şüpheliden para alması, trafik polisinin bir miktar para vermezse arabayı çekeceğini söyleyip vatandaşı buna mecbur etmesi halleri icbar suretiyle irtikabı oluşturmaktadır. İcbar suretiyle irtikabın cezası beş yıldan on yıla kadar hapis cezasıdır.

İrtikaptaki icbar sadece manevi tehditten ibaret olmalıdır, eğer maddi tehdit olursa (örneğin kişinin kafasına memurun silah dayaması veya bıçak çekmesi) irtikap değil yağma suçu oluşur. Manevi tehditin de kişinin hayatına, vücut ve cinsel dokunulmazlığına yönelik (bıçak parası vermezse ameliyattaki oğlunun sağ çıkamayacağını söylemesi ) olmaması gerekir, olursa yine yağma suçu oluşur. Manevi tehditin işin gereği gibi yapılmasına yönelik olmalı ve kişiyi mecbur hissettirecek ciddi bir boyuta ulaşmalı. Eğer icbar olmayıp öneri, teklif, telkin düzeyinde olursa irtikap değil rüşvet suçu oluşacaktır. Örneğin trafik polisinin ceza kesmesi yerine işi burada kendi aralarında daha ucuza kapatabileceğini söyleyerek karşı tarafı ikna ederse burda irtikap değil rüşvet suçu oluşacaktır. Bu ayrım şu açıdan çok önemlidir. İrtikap suçunda iradesi sakatlanan karşı taraf herhangi bir suç işlemiş olmaz ama rüşvet durumunda anlaşan her iki taraf da rüşvet suçunu işlemiş olacaktır. Fail eğer kamu görevlisi olmasına rağmen kendi görevi ile ilgili değil başka bir memurun görev alanına giren bir konuda onun üzerinde nüfuz sahibi olduğundan bahisle haksız bir çıkar üzerinde anlaşırlarsa bu durumda nüfuz ticareti suçu oluşmuş olacaktır. Örneğin sendikada çalışan bir görevlinin Sağlık Bakanlığında tanıdığı bir müdürle gerçekte hakkı olmayan bir kişiyi işe aldırma konusunda anlaşmaları durumunda sendika çalışanı nüfuz ticareti suçunu işlemiş olacaktır.

TCK 250/2 de ise ikna suretiyle irtikap suçu düzenlenmiştir. İkna suretiyle irtikapta kamu görevlisi hileli davranışlarla vatandaşı ikna edip haksız çıkar sağlamaktadır. Kişinin kamu görevlisi olması dışında bu fıkra dolandırıcılık suçuna benzemektedir. Kamu görevlisi görevi ile ilgili bir konuda hileli davranışlarla vatandaşı dolandırırsa bu dolandırıcılık değil irtikap suçunu oluşturur. Örneğin okul müdürünün çocuğunu kaydettirmek isteyen veliye bir miktar para karşılığında kaydın yapıldığını söyleyerek bir menfaat temin etmesi, tapu mudurunun tapu işlemlerinde vergi miktarını yüksek göstererek fazladan para alması durumunda bu suç oluşacaktır. İkna suretiyle irtikabın cezası üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıdır.

250/3' te de kamu görevlisi vatandaşın bir hatasından faydalanarak haksız çıkar sağlamaktadır. Bu ikna suretiyle irtikabın ihmali davranışla işlenen halidir, çünkü bu hata karşısında kamu görevlisinin vatandaşı bilgilendirme görevi vardır. Örneğin bir mükellefin vergi dairesine 100 lira borcu yerine yanlışlıkla 150 lira ödemesi karşısında tahsildarın bunu farkedip parayı cebe indirmesi durumunda bu fıkradaki suç oluşacaktır. Bu fıkradaki suçun cezası ise bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır.

Ayrıca denetim görevi ile yükümlü kamu görevlisi irtikap suçuna kasten göz yumarsa müşterek fail olarak cezalandırılır. Eğer görevini ihmal ederek bu suçun işlenmesine göz yumarsa üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Örneğin baş hekimin çalışanı olan doktorun bıçak parası aldığını görmesine rağmen buna ses çıkartmaması durumunda kendisi de irtikap suçundan cezalandırılır.

İrtikap

Madde 250- (1) Gorevinin sagladıgı nufuzu kotuye kullanmak suretiyle kendisine veya bas,kasına yarar saglanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu gorevlisi, bes, yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu gorevlisinin haksız tutum ve davranıs,ları kars,ısında, kis,inin haklı bir is,inin geregi gibi, hic, veya en azından vaktinde gorulmeyecegi endis,esiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu gorevlisine veya yonlendirecegi kis,iye menfaat temin etmis, olması halinde, icbarın varlıgı kabul edilir.

(2) Gorevinin sagladıgı guveni kotuye kullanmak suretiyle gerc,ekles,tirdigi hileli davranıs,larla, kendisine veya bas,kasına yarar saglanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu gorevlisi, uc, yıldan bes, yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) I.kinci fıkrada tanımlanan suc,un kis,inin hatasından yararlanarak is,lenmis, olması halinde, bir yıldan uc, yıla kadar hapis cezasına hukmolunur.

(4) I.rtikap edilen menfaatin degeri ve magdurun ekonomik durumu goz onunde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara gore verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

Denetim görevinin ihmali

Madde 251- (1) Zimmet veya irtikap suc,unun is,lenmesine kasten goz yuman denetimle yukumlu kamu gorevlisi, is,lenen suc,un mus,terek faili olarak sorumlu tutulur.

(2) Denetim gorevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suc,unun is,lenmesine imkan saglayan kamu gorevlisi, uc, aydan uc, yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.