Sorumluluk, küçük yaşta kazanılan özelliklerden biri. Ancak tüm hayatı etkiliyor. Uzmanlar, sorumlu çocukların kimse görmese de hep doğruyu yapmak için çaba harcadığını, öğrenmeye ve kendini geliştirmeye istekli olduklarını belirtiyor. Bu da onlara hayatları boyunca başarı getiriyor.
Sorumluluk, çocukların yaşam boyu başarılı olmasında en önemli etkenlerden biri. Çünkü bu duyguyu kazanan çocuk kimsenin görmediği zamanlarda da doğru olanı yapmayı biliyor. İnsanlar ona güvendiğinden o da kendine inanmayı öğreniyor. Hatası için mazeret bulmak yerine düzeltiyor. İsteğiyle yeni sorumluluklar alırken, kendini geliştiriyor. Peki, çocuklara sorumluluk kazandırmak için ne yapmak gerekiyor? Yanıtı, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Filiz Yurtal veriyor:
Sorumluluk, çocukların ebeveynden, okuldan, akrandan ve toplumdan öğrendiği bir değer. Onların yaşam boyu başarılı olmasına yardım eden bir beceri. Sorumluluk sahibi olmak, kimsenin görmediği zamanlarda da doğru olanı yapmak demek. Bu, menfaat ya da övgü için değil doğru olduğu için yapılır.
Bu, hem okulda hem de büyüdükleri dünyada çocukların başarısı için anahtar özellik. Çocuk, yaptıklarının ve söylediklerinin sorumluluğunu almayı öğrendiğinde, diğer insanlar ona güvenir, böylece o da kendine inanmayı öğrenir. Bu çocuklar kendinden emin ve güvenilir görünür, hata yaptığında mazeret göstermez, yanlışını kabul eder ve düzeltir. Yeni sorumluluk almaya istekli olur ve çoğunlukla bunu kendi arzusuyla yapar.
Çocuklar, ebeveynleri tarafından sağlanan çeşitli deneyimler yoluyla sorumluluk duygusunu geliştirir. Ancak aileler sıklıkla itaat etme ile sorumluluğu birbirine karıştırır. Çoğu ebeveyn çocuklarının istediği şeyi yapmasını, yönergeleri izlemesini ve otoritelerini sorgulamamasını ister. Böyle davranınca onu onaylar. Ancak bunun sorumluluk değil, itaat olduğu unutulmamalı.
Ebeveynlikle ilgili en önemli ve zorlu görevlerden biri, çocuklarda sorumluluk duygusunu geliştirmek. Onların mantıksız davranışlarını tolere etmek, onlara önemli ilke ve değerler öğretmek her zaman kolay değil. Kimse sorumsuz bir insanı eş, arkadaş ya da iş ortağı olarak istemez. Çocuklarımızın başarılı ilişkileri ve kariyeri olan yetişkinler olması için onlara sorumluluk vermeliyiz.
ONA SEÇME ŞANSI VERİN
Çocuklar sorumluluk alabileceği ortamda yetişmeli. Ona seçme ve onların sorumluluğunu alma fırsatı tanıyın.
Yaşına, yetenek ve mizacına uygun görevler verin. Başarı ve övgü onu daha fazla şey yapmak için motive eder. Çok fazla görev başarısızlığa neden olabilir ve motivasyonu yok eder.
Sorumlu davranmasını ‘bekleyin’. Görev verdiğinizde, ne kadar sürede yapabileceğiyle ilgili konuşabilirsiniz. Eğer yapmıyorsa tamamlaması için nasıl yardım edebileceğinizi düşünün.
Ailede kabul edilebilir ve edilemez davranışlar belli olmalı. Çocuklar sınırlarını bilmeli ve sonucun ne olacağının farkında olmalı. Neden verildiğini anlayabilecek yaştaysa, hangi davranışların ceza getireceğini açıkça belirtin.
Mümkünse davranışının sonucunu yaşamasına izin vererek, ders almasını sağlayın.
Asla ‘sorumsuz’ diye çağırmayın. Bu, kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşebilir. Etiketlemeyin, teşvik edin.
Fazla denetlemek yerine daha bağımsız hareket etmesine izin verirseniz, yeni şeyleri dener ve yeteneklerini geliştirmede kendisine daha fazla güvenir. Kıyafetini seçmesine, ödevini yapma zamanına ve hayatıyla ilgili temel kararları vermesine müsaade edin.
Başkalarına saygı duymasını öğretin. Bunun en iyi yolu örnek olmak. Başkalarına, nerede olduklarına veya nereden geldiklerine bakmadan saygı duyarsanız, çocuklarınız da takip eder.
Parasını idare etmeyi öğretin.
NASIL ÖĞRENDİĞİNİ BULUN
Çocuklar doğuştan meraklı olur. Tüm çocuklarda yürümeyi öğrenme isteği bulunur, denemeler yapar, başarısız olur, tekrar uğraşır. Hiçbir ebeveyn çocuğuna bunu öğretme ihtiyacı duymaz. Akademik başarıda da çocuğun sorumluluğu var. Ancak onun nasıl öğrendiğini bulmak ebeveyn olarak sizin ve öğretmeninin görevi.
Okul işlerini düzenlemesine yardımcı olun. Ev ödevinin ne kadar zaman alacağını gösterin. Gerekirse okul sonrası programı oluşturmasına yardım edin, böylece yaptığı işi tamamlamak, dinlenmek ya da oynamak için zamanı nasıl kullanması gerektiğini öğrenebilir.
Onun ev ödevini yapma tuzağına düşmeyin. Ödevinin kendi sorumluluğunda olduğunu bilmesini sağlayın. Elbette, çocuklar yardıma ihtiyaç duyabilir. Fakat rutin ev ödevleri için ebeveynler her gece çocukla birlikte oturmamalı.
HANGİ YAŞTA NE YAPABİLİR?
İki yaşından itibaren: Dökerek de olsa kendi başına yemesi, tabağını tezgaha taşıması, ışıkları kapatması istenebilir. Oyunu bitince oyuncaklarını toplamasına, bir şey döktüğünde havlu verip silmesine yardımcı olunabilir.
4-6 yaş: Masayı hazırlama, diş fırçaladıktan sonra lavaboyu temizleme, odasını toplama ve tozunu alma gibi işleri gerçekleştirebilir.
6-11 yaş: Dolabını düzenleyebilir, bulaşıkları makineye koyabilir, odasını süpürebilir, akşam yemeğinin hazırlanmasına yardımcı edebilir.